Medicover Vital
Styl życia, stres, nieprawidłowa dieta, stosowane leki (nie tylko antybiotyki) oraz współistniejące choroby przewlekłe często prowadzą do zaburzeń w jakości mikrobioty organizmu. Warto wtedy wzbogacić dietę w naturalne probiotyki lub sięgnąć po gotowy preparat probiotyczny. Czym są probiotyki i jak działają?
Spis treści:
- Czym są probiotyki i jak działają?
- Probiotyk, prebiotyk czy synbiotyk
- Probiotyki w leczeniu chorób
- Psychobiotyki – czym są i jak działają?
- Probiotyki dla dzieci
- Jak stosować probiotyki?
- Kiedy stosowanie probiotyków warto skonsultować z lekarzem?
Mikrobiota definiuje zbiór mikroorganizmów zasiedlających organizm człowieka, a ogół ich genów to mikrobiom. Określenie mikroflora nie jest do końca precyzyjne, bo odnosi się do świata roślin, jednak z powodu popularności zwrotu, traktowana jest jako synonim. Mikroorganizmy można podzielić na korzystne (wywołujące pozytywny efekt zdrowotny) oraz patogenne (wywołujące choroby). Zaburzenie równowagi pomiędzy nimi może prowadzić do wielu schorzeń, obniżenia odporności, a nawet zaburzenia nastroju.
Czym są probiotyki i jak działają?
Probiotykami nazywamy drobnoustroje wyizolowane z ludzkiego przewodu pokarmowego, które podane w określonej ilości wywołują w organizmie udowodniony efekt prozdrowotny. Rolą preparatów probiotycznych jest stworzenie w przewodzie pokarmowym sprzyjających warunków do odtworzenia mikrobioty. Prawidłowy mikrobiom jelit umożliwia poprawne funkcjonowanie układu odpornościowego, co skutkuje mniejszą zapadalnością na infekcje oraz ogranicza występowanie nasilenia objawów alergii. Probiotyki umożliwiają sprawny przebieg procesów trawiennych, regulują perystaltykę jelit oraz wspomagają regenerację nabłonka przewodu pokarmowego. Biorą udział w syntezie witamin z grupy B oraz witaminy K, a przede wszystkim ograniczają rozwój patogenów chorobotwórczych.
Ważne jest dobranie odpowiedniego rodzaju probiotyku lub synbiotyku w celu uzyskania pożądanego efektu zdrowotnego.
Probiotyk, prebiotyk czy synbiotyk
Probiotyki potocznie można nazwać „dobrymi bakteriami”. Do probiotyków należą m.in. bakterie z grup Lactobacillus, Bifidobacterium, Streptococcus oraz drożdże Saccharomyces. W celu wspomagania kolonizacji (namnażania się bakterii) mikrobioty podaje się prebiotyk. Prebiotyki stanowią pożywkę dla bakterii, są to nietrawione składniki żywności pobudzające wzrost lub aktywność mikrobiomu organizmu. Zaliczamy do nich m.in. FOS – fruktooligosacharydy, inulinę, laktulozę, pochodne galaktozy, błonnik. Naturalnie występują w czosnku, cykorii, karczochach, bananach. Prebiotyki w odróżnieniu od probiotyków nie zawierają mikroorganizmów. Składają się wyłącznie ze związków wspomagających rozwój mikrobioty. Natomiast synbiotyki stanowią połączenie probiotyku z prebiotykiem, a umieszczenie ich w jednym preparacie ma na celu poprawę skuteczności probiotyków.
Probiotyki w leczeniu chorób
Zaburzenia w składzie i aktywności mikrobioty człowieka nazywane są dysbiozą. Dysbioza jest przyczyną występowania biegunek (m.in. poantybiotykowych), zespołu jelita drażliwego (IBS – ang. irritable bowel syndrome), nieswoistych zapaleń jelit (IBD – ang. inflammatory bowel disease: choroba Leśniowskiego--Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego – colitis ulcerosa), alergii, cukrzycy, otyłości oraz depresji.
Choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC)
Należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit. Objęty stanem zapalnym może być nawet cały przewód pokarmowy. Do najczęstszych objawów należą: ból brzucha, skurcze, biegunka, gorączka. Mikrobiota pacjentów cierpiących na ChLC w porównaniu do mikrobioty osób zdrowych posiada więcej bakterii z grupy Proteobacteria i Bacteroidetes i zmniejszoną liczbę bakterii z rodzaju Clostridium. Uzupełnienie terapii w preparat zawierający Saccharomyces boulardii (probiotyk) ogranicza nawroty choroby, a suplementacja fruktooligosacharydów (prebiotyk) ogranicza występowanie objawów. Polepszenie stanu pacjentów obserwuje się także po regularnym podawaniu synbiotyku składającego się z babki płesznik i bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, a stosowanie niepatogennego szczepu Escherichia coli zapobiega nawrotom choroby.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Jest drugą jednostką chorobową z grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit. Najczęstszym objawem są krwiste biegunki, bóle brzucha, utrata masy ciała. Suplementacja preparatu złożonego z czterech szczepów bakterii z rodzaju Lactobacillus, trzech szczepów z rodzaju Bifidobacterium oraz Streptococcus salivarius thermophilus (poliprobiotyk VSL#3) sprzyja ograniczeniu nawrotom choroby.
IBS – zespół jelita drażliwego
To choroba o nieznanej przyczynie, której towarzyszy ból brzucha oraz zaburzenia wypróżniania objawiające się występowaniem zaparć i/lub biegunek. Znacznie obniża komfort życia pacjentów, a dostępne terapie często bywają nieskuteczne. Mikrobiom pacjentów z IBS charakteryzuje się zmniejszoną liczbą bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium oraz zwiększoną liczbą bakterii Streptococcus i Escherichia coli. Zasadnym jest więc wprowadzenie w leczeniu IBS probiotyków oraz prebiotyków. Włączenie do diety produktów probiotycznych ogranicza nasilenie takich objawów jak ból, biegunka, wzdęcia oraz oddawanie gazów. Największą skuteczność wykazują szczepy Bifidobacterium infantis oraz Lactobacillus plantarum. Suplementacja prebiotyku (mieszanina galaktooligosacharydów) zwiększa ilość Bifidobacterium, skutkuje poprawą konsystencji stolca i ograniczeniem występowania objawów IBS.
Ostra biegunka infekcyjna
Probiotyki wykazują skuteczność w skracaniu trwania ostrej biegunki infekcyjnej. W tym celu podawane są szczepy Lactobacillus GG, Lactobacillus reuteri oraz Saccharomyces boulardii. Zalecane jest stosowanie probiotyku (Saccharomyces boulardii) jako element uzupełniający w terapii eradykacyjnej (eliminującej) zakażenia Helicobacter pylori. Suplementowanie mieszanki czterech szczepów bakterii z rodzaju Lactobacillus, trzech szczepów z rodzaju Bifidobacterium oraz Streptococcus i Salivarius thermophilus (poliprobiotyk VSL#3) jest skuteczne w zapobieganiu pouchitis, czyli zapaleniu błony śluzowej zbiornika jelitowego wytworzonego po proktokolektomii (usunięciu jelita grubego razem z odbytnicą).
Istnieją badania wykazujące poprawę redukcji masy ciała u osób otyłych stosujących probiotyki w porównaniu do pacjentów nieprzyjmujących preparatów probiotycznych. Jednak ten efekt kliniczny wymaga potwierdzenia.
Lactobacillus rhamnosus może być stosowany w leczeniu choroby hemoroidalnej, a w połączeniu z Lactobacillus plantarum będzie zapobiegać nawracającym zakażeniom układu moczowo-płciowego. Zaburzenia motoryczne jelit objawiające się występowaniem zaparć mogą być leczone Lactobacillus plantarum oraz Lactobacillus acidophilus.
Psychobiotyki – czym są i jak działają?
Psychobiotykami nazywamy probiotyki o korzystnym wpływie na samopoczucie człowieka. Występowanie depresji związane jest ze zmniejszeniem różnorodności oraz liczebności mikrobioty jelit. Stąd zasadne jest prowadzenie badań mających na celu udowodnienie skuteczności suplementacji probiotyków w poprawie nastroju. Prawdopodobnym mechanizmem działania psychobiotyków jest koncepcja osi jelitowo-mózgowej. Głosi ona, że w wyniku zwiększenia przepuszczalności bariery jelitowej, wywołanej m.in. przez stres, dochodzi do wystąpienia utrzymującej się miejscowej reakcji zapalnej, która powoduje ogólną reakcję zapalną oddziałującą na centralny układ nerwowy. Probiotyki wykazują zdolność do normalizacji szczelności bariery jelitowej. Bakterie z rodzaju Bifidobacterium oraz Lactobacillus wykazują działanie przeciwdepresyjne, posiadają zdolność do obniżania anhedonii (brak zdolności odczuwania przyjemności) oraz poziomu lęku.
Podawanie prebiotyków (FOS) pacjentom z zespołem jelita nadwrażliwego również obniża poziom odczuwanego lęku. Większe spożycie naturalnych prebiotyków (błonnika z owoców i warzyw) ogranicza ryzyko wystąpienia objawów depresji. Redukcja objawów depresyjnych i odczuć lękowych była obserwowana także w trakcie suplementacji Bifidobacterium longum oraz Lactobacillus helveticus. Stosowanie preparatów z bakteriami z grupy Lactobacillus oraz Bifidobacterium dodatkowo obniża ruminacje (obsesyjne myśli) oraz myśli agresywne.
Probiotyki dla dzieci
Probiotyki mogą okazać się skuteczne w leczeniu kolki niemowlęcej. Jedno z badań wykazało większą skuteczność Lactobacillus reuteri niż simetikonu w skracaniu trwania objawów schorzenia. Probiotyki w pediatrii stosuje się w celu leczenia ostrych biegunek infekcyjnych. Udowodnioną skuteczność wykazują Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus oraz Lactobacillus reuteri. U dzieci borykających się z zakażeniem Helicobacter pylori włączenie do terapii Lactobacillus casei zwiększa skuteczność eradykacji. Niestety nie wykazano skuteczności działania probiotyków w leczeniu nieswoistych zapaleń jelit, zaparć oraz zespołu jelita drażliwego u dzieci. Najmłodszym pacjentom zalecane jest podawanie probiotyków podczas antybiotykoterapii, w celu zwalczania biegunki oraz kolki niemowlęcej.
Jak stosować probiotyki?
Probiotyki uznawane są za preparaty bezpieczne i dobrze tolerowane. Nie istnieją ogólne zasady dawkowania probiotyków. Ważne jest dobranie odpowiedniego rodzaju probiotyku lub synbiotyku w celu uzyskania pożądanego efektu zdrowotnego. Poszczególne preparaty probiotyczne różnią się od siebie i przed zastosowaniem należy zapoznać się z informacjami zamieszczonymi na opakowaniu lub w ulotce.
Podczas antybiotykoterapii zalecane jest zachowanie odstępu pomiędzy przyjęciem dawki probiotyku oraz dawki antybiotyku. Regularna suplementacja probiotyków skutkuje wieloma korzystnymi efektami prozdrowotnymi. Przede wszystkim stymuluje układ odpornościowy (szczepy Lactobacillus). Zapobiega występowaniu biegunek – w tym biegunek podróżnych (Saccharomyces boulardi, Lactobacillus rhamnosus, szczepy Bifidobacterium). Chroni przed zaparciami (Lactobacillus acidophilus), wykazuje efekt przeciwwrzodowy (Bifidobacterium breve), obniża ryzyko rozwoju infkecji jelitowych (Lactobacillus casei). Łagodzi przebieg choroby Crohna (Lactobacillus rhamnosus) i zespołu jelita drażliwego (Lactobacillus plantarum) oraz ogranicza stan zapalny w jelitach. Poprawia jakość życia pacjentów zmagających się z AZS – atopowym zapaleniem skóry oraz alergicznym nieżytem nosa. Prowadzone są badania mające na celu potwierdzenie przeciwnowotworowego działania probiotyków.
Kiedy stosowanie probiotyków warto skonsultować z lekarzem?
Rozpoczęcie stosowania leku lub dodatkowego suplementu diety powinno być poprzedzone konsultacją z farmaceutą lub lekarzem. Mimo wielu korzyści płynących ze stosowania probiotyków i ich wielokierunkowego działania istnieją przypadki, w których ich suplementacja nie jest wskazana. Jednym z nich jest zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (ang. small intestinal bacterial overgrowth syndrome – SIBO). Zaburzenie to charakteryzuje się nadmiernym wzrostem oraz często nietypowym rodzajem bakterii w jelicie cienkim. Może ono wynikać z nieprawidłowej diety, stosowania za dużej ilości prebiotyków i probiotyków oraz niepoprawnego stosowania inhibitorów pompy protonowej (takich jak pantoprazol czy omeprazol – popularnie znanymi jako „leki na zgagę”).
Objawy SIBO są zbliżone do objawów IBS. Najczęściej są to niestrawność, wzdęcia, gazy, bóle brzucha, biegunki. SIBO prowadzi do utraty masy ciała i w efekcie do występowania niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E, D, K) oraz witaminy B12. Mogą pojawić się wysypki skórne, a nawet może rozwinąć się zapalenie i stłuszczenie wątroby.
Jeśli u pacjenta występują zaburzenia ze strony układu pokarmowego, które po systematycznej suplementacji probiotyków nie ulegają poprawie lub nasilają się, probiotyk należy odstawić i skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnostyki i wprowadzenia dedykowanego leczenia. Probiotyki nie są także zalecane pacjentom zmagającym się z ostrym zapaleniem trzustki. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania każdego preparatu jest nadwrażliwość na którykolwiek z jego składników.
Wśród społeczeństwa utarło się stwierdzenie, że probiotyk stosujemy podczas antybiotykoterapii. Nie łączymy zaburzeń odporności oraz problemów z układem pokarmowym z brakiem wystarczającej ilości prozdrowotnych bakterii. Najnowsze badania jasno wskazują na dobroczynny wpływ probiotyków na cały organizm. Szczególnie pomocne mogą one okazać się przy wspomaganiu leczenia takich schorzeń jak IBS – zespół jelita drażliwego, IBD – nieswoiste zapalenie jelit oraz poprawie odporności. Warto dbać o jakość mikrobioty – nie tylko przy antybiotykoterapii.
Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.