Jak wygrać z tężyczką – objawy, przyczyny i leczenie

Tężyczka, choć mało znana, jest bardzo częstą przyczyną konsultacji na ostrym dyżurze. Schorzenie to wykrywane jest zazwyczaj zupełnie przypadkowo u osób na pozór zdrowych, które zgłaszają nietypowe dolegliwości. Nierzadko dotyczy ludzi młodych i aktywnych. Dodatkowo jej objawy są często mylone z padaczką. Jak rozpoznać tężyczkę i ją leczyć?

Spis treści:

1. Co to jest tężyczka?
2. Przyczyny i objawy tężyczki – drętwienia, mrowienia, skurcze i drżenia
3. Tężyczka utajona (normokalcemiczna) – objawy, przyczyny, rozpoznanie
4. Objawy: Chwostka, Trousseau, Lusta
5. Tężyczka jawna (hipokalcemiczna) – objawy, przyczyny, rozpoznanie
6. Jak zdiagnozować tężyczkę?
7. Tężyczka a dieta - profilaktyka tężyczki

Co to jest tężyczka?

Tężyczka (łac. tetania, ang. tetany) jest stanem chorobowym, który manifestuje się zwiększoną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Najczęściej wiąże się również z nieprawidłową gospodarką wapnia. Natomiast do jej charakterystycznych objawów należą napadowe skurcze mięśni. Wyróżnia się dwie postaci choroby: tężyczkę jawną – występującą stosunkowo rzadko oraz tężyczkę utajoną, która występuje znacznie częściej.

Przyczyny i objawy tężyczki – drętwienia, mrowienia, skurcze i drżenia

Wśród przyczyn tężyczki wymienia się między innymi nieprawidłową dietę, alkoholizm, alergię, cukrzycę, schorzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność przytarczyc), predyspozycje genetyczne, terapię inhibitorami pompy protonowej (istnieją doniesienia o powodowaniu przez te leki hipomagnezemii i wtórnej hipokalcemii) oraz niedobór witaminy D.

Niedoczynność przytarczyc może być przyczyną tężyczki

Nawet 80% przypadków niedoczynności przytarczyc następuje w wyniku niezamierzonego ich wycięcia podczas operacyjnego usuwania tarczycy (tyreoidektomii) oraz innych zabiegów w obrębie szyi. Warto wiedzieć, że stan ten może również współistnieć z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, czyli z chorobą Hashimoto.

Tężyczka utajona (normokalcemiczna) – objawy, przyczyny, badania

Znana jest też jako spazmofilia. W porównaniu do tężyczki jawnej – jest znacznie częstsza i trudniejsza do zdiagnozowania. Mogą jej towarzyszyć niskie stężenia wapnia i magnezu w osoczu krwi. Jej rozwojowi sprzyjają również niskie wartości potasu, zwiększony poziom fosforu, zasadowica (zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej krwi - w kierunku zasad) oraz stany nadpobudliwości emocjonalnej.

Symptomy ogólne tężyczki utajonej są bardzo niecharakterystyczne. Pomiędzy napadami mogą przypominać objawy tężyczki jawnej.

Główne objawy tężyczki utajonej:

• duszność spoczynkowa,
• ataki hiperwentylacyjne,
• obniżony nastrój,
• bezsenność,
• osłabienie oraz stałe uczucie zmęczenia,
• zasłabnięcia napadowe,
• trudności w koncentracji uwagi,
• drażliwość,
• zaburzenia pamięci,
• wady wymowy (np. zacinanie się),
• wzmożona pobudliwość, lękliwość oraz napady paniki (ang. panic attacks disorder).

Objawom psychicznym tężyczki mogą również towarzyszyć objawy wegetatywne: kołatanie serca, kłucie w klatce piersiowej, bóle brzucha, nudności, skurcze mięśni i drżenie rąk.

W przypadku tężyczki, u chorego może pojawić się psychoza z objawami wytwórczymi. W takiej sytuacji bardzo ważna jest pomoc psychologa.

Tężyczka utajona – jak ją rozpoznać?

Rozpoznanie tężyczki utajonej ułatwia test kliniczny polegający na zbadaniu trzech objawów neurologicznych: Chwostka, Trousseau i Lusta.

Objawy: Chwostka, Trousseau, Lusta

Skurcz mięśni mimicznych – objaw Chwostka

Obserwowany jest jako gwałtowny skurcz mięśni mimicznych twarzy w odpowiedzi na uderzenie młoteczkiem w pień nerwu twarzowego,

Problemy z chwytaniem – objaw Trousseau

To przymusowe ustawienie palców dłoni w tzw. rękę położnika na skutek niedokrwienia przedramienia spowodowanego uciskiem mankietu do mierzenia ciśnienia tętniczego krwi. Objaw ten można zaobserwować podczas próby tężyczkowej, zwanej też próbą ischemiczną.

Badanie to jest jednym z elementów elektromiografii (EMG), które przeprowadza się przy użyciu opaski uciskowej, zakładanej na ramię w celu wstrzymania przepływu krwi. Następnie elektroda igłowa zostaje umieszczona między kciukiem a palcem wskazującym. W efekcie rejestruje potencjały charakterystyczne dla tężyczki.

Skurcz mięśni strzałkowych – objaw Lusta

Polega na skurczu mięśni strzałkowych. Manifestuje się odwiedzeniem stopy po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w nerw strzałkowy wspólny.

Tężyczka jawna (hipokalcemiczna) – objawy, przyczyny, rozpoznanie

Napady tężyczki jawnej mają z reguły łagodniejszy przebieg niż w przypadku tężyczki utajonej.

Główne objawy tężyczki jawnej:

• drętwienie skóry dłoni i stóp,
• drętwienie skóry wokół ust, które układają się w charakterystyczny kształt (tzw. rybi pyszczek),
• mrowienie opuszków palców,
• skurcze mięśni stóp i dłoni z maksymalnym zgięciem wszystkich stawów czwartego i piątego palca – przy jednoczesnym wyproście kciuka, palca wskazującego i środkowego (tzw. ręka położnika),
• uczucie niepokoju, który może narastać do lęku przed śmiercią,
• hiperwentylacja.

Powyższym objawom tężyczki jawnej mogą towarzyszyć cięższe symptomy, zagrażające życiu:

• uogólnione drgawki z utratą przytomności,
• skurcze mięśni krtani,
• zaburzenia rytmu serca.

W ich czasie może dochodzić również do przygryzienia języka – co zdarza się stosunkowo rzadko.  

Ze względu na podobieństwo niektórych objawów, napady tężyczki są często mylone z atakami padaczki. Jednak kiedy ustępują, raczej nie obserwuje się zaburzeń świadomości. Pomiędzy napadami pacjent skarży się przede wszystkim na rozdrażnienie, osłabioną koncentrację, uczucie ciągłego napięcia i zmęczenie.

Jak zdiagnozować tężyczkę?

Tężyczka jest niestety zwykle bardzo późno diagnozowana. Dotyczy to zwłaszcza tężyczki w postaci utajonej. W diagnostyce tego schorzenia konieczne jest oczywiście oznaczenie wapnia, magnezu i potasu – najlepiej ich form zjonizowanych. Dodatkowo należy przeprowadzić próbę tężyczkową, a następnie wykonać elektroencefalografię (EEG), elektrokardiografię (EKG) i ultrasonografię (USG) serca.

Dla absolutnej pewności niezbędne są poszerzone badania laboratoryjne obejmujące oznaczenie poziomu:

• kreatyniny,
• mocznika,
• sodu,
• fosforanów,
• hormonów tarczycy,
• witaminy D,
• fosfatazy zasadowej,

Warto również wykonać ogólne badanie moczu oraz oznaczenie dobowego wydalania z moczem: wapnia, fosforu i magnezu.

Tężyczka a dieta – profilaktyka

Odpowiednio zbilansowana dieta jest najważniejszym elementem profilaktyki tężyczki. Powinna ona uwzględniać w szczególności produkty bogate w wapń, magnez i witaminę D. Właśnie dlatego coraz częściej zwraca się uwagę na rolę diety w różnych schorzeniach. Czasem już niewielkie zmiany – na przykład wykluczenie z codziennego jadłospisu niektórych składników – przynoszą duże korzyści zdrowotne.

Niedobór wapnia, magnezu i potasu – jakie są przyczyny?

Niedobór tych pierwiastków może wystąpić w okresach wzmożonego zapotrzebowania na składniki mineralne – np. podczas ciąży. Problemy z zburzeniami wchłaniania z przewodu pokarmowego również często prowadzą do niedoborów tych pierwiastków. Na biodostępność wapnia istotny wpływ ma również fosfor.

Wpływ fosforu na niedobory wapnia, magnezu i potasu

Na biodostępność wapnia istotny wpływ ma również fosfor. Pierwiastki te reagują ze sobą, tworząc trudno przyswajalny związek – fosforan wapnia. Dlatego ich stosunek w diecie powinien wynosić jeden do jednego. Fosfor nie służy również przyswajalności magnezu. Warto o tym pamiętać, ponieważ udział tego pierwiastka w standardowej diecie jest duży. Znajdziemy go w wielu produktach spożywczych, a w szczególności w żywności wysoko przetworzonej.

Źródła wapnia w diecie - profilaktyka tężyczki

• nabiał
• rośliny strączkowe,
• kasze gruboziarniste,
• migdały,
• pestki słonecznika,
• nasiona sezamu,
• brokuły,
• suszone figi,
• kapusta,
• zielone warzywa liściaste.

Należy jednak zaznaczyć, że roślinne źródła wapnia mają mniejszą wartość, ze względu na niską przyswajalność pierwiastka.

Źródła magnezu w diecie:

• orzechy (w szczególności migdały),
• kiełki zbóż oraz nasiona roślin strączkowych,
• otręby oraz produkty zbożowe z pełnego przemiału,
• kakao i czekolada,
• banany.

Zawarte w pokarmach roślinnych szczawiany, fityniany i błonnik ograniczają wchłanianie magnezu.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.