Cynk - pierwiastek, który wpływa na płodność

Do rozwoju organizmów żywych potrzebne są nie tylko tak duże i skomplikowane cząsteczki jak białka, ale również całkiem proste sole mineralne (określane mianem mikro- i makroelementów). Jednym z niezbędnych do życia mikroelementów jest cynk.

Rola cynku w organizmie człowieka

Występuje on zwykle jako kation dwuwartościowy o właściwościach redukujących. Przez nasz organizm wykorzystywany jest w wielu obszarach:

• bierze udział w syntezie białek, hormonów, erytrocytów, DNA i RNA;
• uczestniczy w procesie podziału i wzrostu komórek;
• stabilizuje błony komórkowe i kości;
• zapewnia również prawidłowe funkcjonowanie skóry i błon śluzowych;
• wpływa na czynność przysadki mózgowej i kory nadnerczy;
• warunkuje aktywność enzymatyczną i hormonalną;
• odgrywa ważną rolę w syntezie, magazynowaniu i wydzielaniu insuliny;
• wpływa na czynność jajników i jąder;
• jest niezbędny do wytwarzania nasienia i komórek jajowych;
• reguluje wzrost organizmu i dojrzewanie płciowe;
• jest niezbędny do odczuwania smaku i zapachu oraz reguluje trawienie;
• zapewnia homeostazę ośrodkowego układu nerwowego (OUN);
• wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego;
• warunkuje specjalizację i mobilizację limfocytów;
• oddziałuje na czynność i morfologię grasicy;
• bierze udział w wytwarzaniu prostaglandyn z kwasów tłuszczowych;
• pełni rolę przeciwutleniacza;
• warunkuje mitochondrialny stres oksydacyjny: hamuje transport elektronów w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym, zwiększa powinowactwo hemoglobiny do tlenu.

Stosowany jest również jako odtrutka w zatruciach kadmem i ołowiem. Dostarczamy go głównie z pokarmem, jednak może być również absorbowany przez skórę czy płuca.

W jakim pokarmie znajdziesz cynk?

Źródła pokarmowe cynku:
• podroby (głównie wątróbka cielęca i wieprzowa),
• pestki dyni,
• kakao w proszku,
• mięso,
• ser żółty,
• kasza gryczana,
• migdały,
• płatki owsiane,
• nasiona słonecznika,
• pieczywo,
• orzechy,
• czekolada,
• jaja,
• nasiona roślin strączkowych.

Niskie i zbyt duże stężenie cynku w organizmie

Dzienne zapotrzebowanie u mężczyzn wynosi 14-16 mg/dobę, u kobiet 10-13 mg/dobę, wzrasta jednak w ciąży do poziomu 12-16 mg/dobę i podczas karmienia piersią aż do 16-21 mg/dobę. W normalnej diecie jest mało prawdopodobne przedawkowanie, jednak może się zdarzyć, jeżeli stosujemy nieodpowiednią suplementację. Nadmiar cynku może doprowadzić do poważnej niedokrwistości oraz zaburzeń lipidowych (spadek stężenia HDL oraz wzrost LDL). Co ważne, suplementacja cynku powyżej 100 mg/dobę wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka prostaty. Dodatkowo, paradoksalnie, zbyt duże stężenie cynku w organizmie (podobnie jak jego niedobór) powoduje obniżenie parametrów płodności, szczególnie zmniejsza ruchliwość plemników i wpływa negatywnie na ich morfologię.

Niedobór i jego przyczyny

Niedobór cynku obserwujemy:
• w chorobie Alzheimera,
• ślepocie,
• nowotworach,
• dolegliwościach trawiennych,
• opóźnieniu wzrostu,
• stanach zapalnych.

Wśród przyczyn niedoboru cynku wyróżniamy:
• nieprawidłową dietę;
• zaburzenia wchłaniania w: celiakii, przewlekłym zapaleniu jelit, oraz zapaleniu trzustki;
• nadmierny wysiłek fizyczny;
• rozległe oparzenia.

Objawy niedoboru cynku:
• stany zapalne skóry,
• zaburzenia odporności, zwiększona podatność na infekcje i alergie,
• trudności w gojeniu ran,
• zaburzenia smaku i węchu,
• zaburzenia w adaptacji do ciemności,
• zwyrodnienie plamki żółtej u osób starszych,
• zahamowanie wzrostu,
• opóźnienie dojrzewania płciowego, niedorozwój narządów płciowych,
• wypadanie włosów,
• zaburzenie funkcjonowania układu nerwowego,
• zmniejszenie stężenia insuliny w surowicy i zaburzenia tolerancji glukozy.

Przyswajanie cynku z pożywienia zmniejsza się pod wpływem dużych ilości:
• fitynianów,
• żelaza,
• miedzi,
• wapnia,
• magnezu.

Wapń, magnez i cynk w jelicie cienkim są wchłaniane za pomocą tego samego transportera, więc zaleca się ich osobne zażywanie, jednak klinicznie ma to znaczenie przy stosowaniu dużych dawek tych minerałów (w sumie około 1 g w jednorazowej dawce). Aby zwiększyć ich absorpcję przy jednoczesnej podaży, najlepiej nie przyjmować ich z posiłkiem. U ludzi cynk występuje głównie w erytrocytach, leukocytach, mięśniach i kościach, ale znaczne stężenie cynku obserwujemy również w prostacie, wątrobie, przewodzie pokarmowym, nerkach, skórze, płucach, mózgu, siatkówce, sercu i trzustce.

Po spożyciu i wchłanianiu w jelicie cienkim (dotyczy to całego jelita cienkiego, ale w głównej mierze jelita czczego) drogą transportu aktywnego cynk jest wiązany z białkami transportującymi (głównie albuminami). Stopień wchłaniania cynku z przewodu pokarmowego zależy od bardzo wielu czynników:
• zawartości i dostępności biologicznej cynku w diecie,
• zawartości innych związków mineralnych i witamin,
• czynników dziedzicznych,
• równowagi hormonalnej,
• stanu emocjonalnego,
• miejsca zamieszkania,
• stylu życia.

Stopień jego przyswajalności waha się od 10 do 40%. W organizmie nie ma systemu przechowywania jonów cynku, więc stałą dostępność musi zapewnić codzienna podaż z pokarmem.

Wpływ cynku na płodność u mężczyzn

Jony cynku pojawiają się w komórkach plemnikotwórczych podczas końcowych etapów różnicowania plemników. Dodatkowa pula jonów cynku dostarczana jest do jądra podczas wytrysku. Cynk stabilizuje strukturę chromatyny plemników. Jony cynku łączą się również z błonami plemników, stabilizując je. Aktywne usuwanie cynku warunkuje zakończenie kondensacji plemników, nadając męskim komórkom rozrodczym już w drogach rodnych kobiety zdolność do zapłodnienia. Podczas wytrysku cynk ochrania chromatynę plemników, warunkuje ich ruchliwość, hamuje metabolizm, stabilizuje błonę komórkową i działa przeciwutleniająco.

Wpływ cynku na płodność u kobiet

U kobiet jajniki składają się z wielu pęcherzyków zawierających komórkę jajową i komórki podtrzymujące (somatyczne). Cynk jest jednym z kluczowych mikroelementów decydujących o dojrzewaniu oocytów.

Niedobór tego pierwiastka powoduje:
• zaburzenie wczesnego etapu dojrzewania oocytów,
• zahamowanie ich wzrostu i powstanie mniejszych komórek jajowych,
• powstanie nieprawidłowości w komórkach somatycznych,
• zmniejszenie zdolności komórek jajowych do podziałów mejotycznych,
• uniemożliwienie zapłodnienia.

Czym jest polispermia?

Jest to zjawisko wnikania do komórki jajowej więcej niż jednego plemnika.
Jak dotąd uważano, że zapobiega temu:
• depolaryzacja błony oocytu,
• egzocytoza ziarnistości korowej.

Niedawno odkryto indukowane przez plemniki:
• uwalnianie jonów cynku z kory oocytu (nazywane „iskrą cynkową”),
• utwardzenie ZP (osłonki przejrzystej oocytu),
• wzrost o 300% stężenia jonów cynku w macierzy ZP.

Iskra cynkowa jest to uwolnienie miliardów jonów cynku z oocytu indukowane przez plemniki podczas zapłodnienia.

Zalety stosowania cynku

Według wiarygodnych źródeł wiedzy (przeglądu systematycznego i metaanalizy randomizowanych badań klinicznych, oceniających wpływ składników odżywczych - pochodzących z suplementów diety i żywności - na parametry jakościowe nasienia) stosowanie cynku w okresie prekoncepcyjnym u mężczyzn zwiększa całkowitą ruchliwość plemników. Coraz więcej pojawia się badań wskazujących na zasadność suplementacji cynku również u kobiet w czasie planowania zajścia w ciążę.

Suplementacja cynku w odpowiednich dawkach:
• poprawia funkcje seksualne u mężczyzn (cynk zwiększa poziom testosteronu w surowicy krwi),
• przyczynia się do wzrostu liczby plemników,
• prowadzi do wzrostu stężenia żywych plemników w nasieniu,
• stabilizuje błonę plazmatyczną,
• zwiększa integralność akrosomów,
• powoduje redukcję reaktywnych form tlenu,
• u mężczyzn prowadzących siedzący tryb życia niweluje negatywny wpływ męczącego wysiłku na poziom hormonów tarczycy i testosteronu,
• u mężczyzn cierpiących na astmę działa przeciwoksydacyjnie,
• u kobiet sprzyja dojrzewaniu prawidłowych komórek jajowych,
• zabezpiecza zdolność komórek do podziałów mejotycznych,
• sprzyja zapłodnieniu.

Odpowiednia suplementacja cynku jest korzystna dla męskiej i żeńskiej płodności, zwłaszcza u osób z niedoborami tego pierwiastka wynikającymi z niedostatecznej podaży, niewłaściwego wchłaniania czy też nadmiernego wydalania z potem wskutek dużego wysiłku fizycznego.

Materiał nie stanowi i nie zastąpi porady lekarskiej.